विदिशा, 07 जुलाई (हि.स.)। मध्य प्रदेशको विदिशा जिल्लाबाट लगभग 80 किलोमिटर टाडा रहेको गंज बासोदाको अन्तिम टपरा गाउँका मानिसहरू धेरै खुशी छन्। किनभने धेरै लामो प्रतीक्षापछि उनीहरूको झुपडी (टपरा) को सट्टा नयाँ पक्की घरहरू बनेका छन्। यति मात्र होइन, उनीहरूले सफा पिउने पानी, बिजुली, शिक्षा, स्वास्थ्य र पोषण जस्ता आवश्यक र आधारभूत सुविधाहरूका साथै पक्की घरहरू साथै दिगो जीविकोपार्जन, राम्रो सडक र दूरसञ्चार सम्पर्क पनि पाइरहेका छन्। यो सबै प्रधानमन्त्री जनमन (प्रधानमन्त्री जनजाति आदिवासी न्याय महाअभियान) को कार्यान्वयनबाट सम्भव भएको हो। यस योजनाको उद्देश्य विशेष गरी कमजोर जनजाति समूहहरू (पीवीटीजी) लाई मुख्यधारामा ल्याउनु हो।
अन्तिम टपरा गाउँ आदिवासीहरूको सहरिया जनजातिको हो। आदिवासीहरूको यो जनजाति मध्य प्रदेशको विशेष रूपमा कमजोर आदिवासी समूह (पीवीटीजी) मा समावेश छ। मध्य प्रदेशमा मात्र विशेष गरी कमजोर आदिवासी समूह (पीवीटीजी) को कुल जनसंख्या 12,09,630 छ। पीएम-जनमनको कुल बजेट परिव्यय 24,104 करोड रुपियाँ छ। यसमा केन्द्रिय हिस्सा 15,336 करोड रुपियाँ र राज्यको हिस्सा 8,768 करोड रुपियाँ छ।
पीएम-जनमन योजना 15 नोभेम्बर, 2023 मा शुरु गरिएको थियो र यसको उद्देश्य आगामी तीन वर्षमा सुरक्षित आवास, स्वच्छ पिउने पानी र शिक्षा, स्वास्थ्य र पोषण, सडक र दूरसञ्चार सम्पर्क, विद्युतीकरण नभएका घरपरिवारको विद्युतीकरण र दिगो जीविकोपार्जन पूर्वाधार सुनिश्चित गर्नु थियो। गंज बसोदाको अन्तिम टपरा गाउँमा सहरिया जनजातिका मानिसहरूले झुपडीको सट्टा स्थायी घरहरू र जाति प्रमाणपत्र र आधार कार्ड मार्फत नयाँ पहिचान पाएका छन्। हालसम्म, केन्द्र र राज्य सरकारको सहयोगमा पीएम-जनमन योजना अन्तर्गत सहरिया जनजातिका लागि 38 वटा घर निर्माण गरिएको छ।
अन्तिम टपरा गाउँमा पक्की घरहरू बनाइएपछि यसको नाम पनि नयाँ गाउँ टपरा भएको छ। यस गाउँकी बासिन्दा नेहा सहरिया भन्छिन्, विवाहपछि जब म यहाँ आएँ, मलाई झुपडीमा बस्न धेरै कठिनाइहरूको सामना गर्नुपरेको थियो। यस कारणले गर्दा म धेरैजसो समय मेरा आमाबाबुको घरमा बस्नुपर्थ्यो। अब पीएम-जनमन योजना अन्तर्गत हाम्रो नयाँ पक्की घर र शौचालय बनाइएको छ। पक्की घर र शौचालय पाएपछि हाम्रो जीवनमा सुधार आएको छ। म सिलाई मेसिन प्रयोग गरेर सिलाईको काम पनि गर्छु। नेहाकी सासू 50 वर्षीया फूलबाईले लगभग आफ्नो सम्पूर्ण जीवन टपरामा बिताइन्। फूलबाईको लागि पक्की घर सपना थियो, तर पीएम-जनमन योजना अन्तर्गत सरकारले उनको जीवनको अन्तिम चरणमा उनको नाममा पक्की घर र शौचालय दिएर उनको सपना साकार पारेको छ। अहिले फूलबाईको खुशीको सीमा छैन।
गंज बसोदाका एसडीएम विजय राय भन्छन्, पीएम-जनमन योजना अन्तर्गत विशेष गरी कमजोर आदिवासी समूहहरूका लागि काम भइरहेको छ। यसमा घर बनाउनका लागि 2 लाख रुपियॉं, श्रमका लागि 23 हजार रुपियाँ र शौचालयका लागि 13 हजार रुपियाँ दिइँदैछ। यसका साथै अन्य धेरै योजनाहरू मार्फत आदिवासी समुदायलाई अगाडि बढाइँदैछ। सम्पूर्ण विदिशामा 16 हजारभन्दा बढी मानिसहरूलाई पक्की घर दिइएको छ।
विदिशा जिल्लाका डिप्टी कलेक्टर एवं ट्राइबल अधिकारी सन्तोषले भने, केन्द्र र राज्य सरकारहरू आदिवासी समुदायहरूलाई मुख्यधारामा ल्याउन मिलेर काम गरिरहेका छन्। गंज बसोदामा मात्र पीएम-जनमन अन्तर्गत 1562 घरहरू निर्माण गरिएको छ, जसमध्ये पिपरिया दौलत पञ्चायतमा मात्र 48 आदिवासी परिवारका लागि नयाँ पक्की घरहरू निर्माण गरिएको छ।
पिपरिया दौलत पञ्चायतका पञ्चायत सचिव लक्ष्मणसिंह रघुवंशी अनुसार, यस पञ्चायतमा पीएम-जनमनअन्तर्गत मेडिकल मोबाइल युनिटमार्फत प्राथमिक स्वास्थ्य परीक्षण गर्ने व्यवस्था रहेको छ। गाउँमा खानेपानी आपूर्तिको लागि दुईवटा नयाँ हाते पम्प जडान गरिएको छ। हालै नयाँ गाउँ टपरामा पीएम—जनमन आँगनवाडी केन्द्र पनि निर्माण गरिएको छ। सम्पूर्ण पञ्चायतका मानिसहरूले लाडली बहना, मातृत्व योजना र पीएम किसान जस्ता योजनाहरूको लाभ पनि पाइरहेका छन्। हालै पीएम जनमन अन्तर्गत एउटा नयाँ विद्युत ट्रान्सफर्मर पनि जडान हुँदैछ, जसका कारण बिजुली नभएका घरहरूमा पनि बिजुली सुविधा उपलब्ध गराउन सकिने छ।
आजादनगर बन्धुआ जनजाति परिवारहरूको बस्ती हो। जुन 25 वर्षअघि तत्कालीन जिल्ला अधिकारीले आदिवासी परिवारहरूलाई बँधुवा श्रमबाट मुक्त गरेपछि बसाएका थिए। आजादनगर पञ्चायत सचिव जीवन सिंह रघुवंशी भन्छन्, पहिले यो टपराहरूको बस्ती थियो, आज 48 जनजाति परिवारले यहाँ पक्की घर बनाएका छन्। पहिले यहाँ कच्ची बाटो थियो, आज पक्की बाटो बनेको छ। पहिले बस्तीमा दुईदेखि चारवटा मात्र ह्यान्डपम्प थिए, आज नल जल योजना अन्तर्गत हरेक घरमा नलको सुविधा छ। आज बस्तीमा आँगनवाडी केन्द्र निर्माण गरिएको छ। यति मात्र होइन, 238 मध्ये 237 जनाको आधार कार्ड बनाइएको छ जसको माध्यमबाट उनीहरूले सबै योजनाहरूको लाभ सजिलै लिन सक्छन्। समग्रमा यो भन्न सकिन्छ कि यी जनजाति क्षेत्रहरूमा पीएम-जनमनको कार्यान्वयनले आदिवासीहरूको जीवनमा नयाँ बिहानी ल्याएको छ।
हिन्दुस्थान समाचार / बिशाल
