नयाँ दिल्ली, 23 फरवरी (हि.स.)। नेतृत्वको परीक्षण प्रायः उच्च-दबाउ भएका वातावरणमा हुन्छ, जहाँ अनुकूलन क्षमता, लचिलोपन र दूरदर्शिता महत्वपूर्ण हुन्छन्। संसारमा धेरै कम आयोजन यस्ता छन् जसले यी गुणहरूलाई यति गहिराईबाट प्रतिबिम्बित गर्दछ, जसमा महाकुम्भ पनि सामेल छन्। संसारको सबैभन्दा ठूलो आध्यात्मिक समागम। यस्तो कार्यक्रमको व्यवस्थापन गर्न केवल तार्किक विशेषज्ञता मात्र नभई गहिरो सांस्कृतिक र आध्यात्मिक अन्तर्दृष्टि पनि आवश्यक पर्दछ।

हार्वर्ड बिजनेस स्कूल पब्लिशिङमा रणनीतिक भागीदारीको क्षेत्रीय निदेशक प्रदीप कुमारसॅंग हिन्दुस्थान समाचारले महाकुम्भको आयोजनाको बारेमा विशेष कुराकानी गरेको छ। प्रदीप कुमार मार्शल गोल्डस्मिथ प्रमाणित कोच र प्रमाणित लाइफकोच हुन्। नेतृत्व र माइन्डफुलनेसमा उनको गहिरो रुची छ। प्रदीपले प्राचीन एसियाली साहित्यमा नेतृत्वका विषयवस्तुहरूमा चिन्तन गर्दै आफ्नो समय बिताउँछन्।

उनले साप्ताहिक भगवद गीता, श्रीमद्भागवतम, भक्ति योग र माइन्डफुलनेस कक्षाहरू पनि सञ्चालन गर्छन्। यस अतिरिक्त, उनी नेतृत्व, रणनीतिक सोच, व्यापार मोडेल क्यानभास, नचाचार र भावनात्मक बुद्धिमत्तामा केन्द्रित हुँदै सामाजिक उद्यमीहरूका लागि नि:शुल्क प्रशिक्षणमा प्रति वर्ष पाँच दिन समर्पित गर्छन्।

प्रयागराजमा भएको महाकुम्भमेलाको भ्रमणले प्रदीपलाई नेतृत्वको बारेमा गहिरो अन्तरदृष्टि दियो। यो अनुकूलन, नम्रता र दृष्टिकोणमा आधारित छ। यस कुराकानी मार्फत उनले प्राचीन ज्ञानलाई आधुनिक नेतृत्व सिद्धान्तहरूसँग जोड्ने अमूल्य पाठहरू साझा गरेका छन्। प्रदीप कुमारसँग गरिएको कुराकानीका मुख्य अंशहरू यस प्रकार छन्।

प्रश्न: तपाईले हालमा प्रयागराजमा भएको महाकुम्भ मेलामा भाग लिनुभयो। तपाईलाई कसले प्रेरित गर्‍यो?

प्रदीप कुमार: महाकुम्भ मेला संसारको सबैभन्दा ठूलो आध्यात्मिक जमघट हो र यसको विशालता, सांस्कृतिक गहिराइ र तार्किक प्रतिभा देखेर म छक्क परें। नेतृत्व र लचिलोपनमा गहिरो रुचि भएको व्यक्तिको रूपमा, म यति ठूलो कार्यक्रम कसरी व्यवस्थित गरिन्छ भनेर प्रत्यक्ष अनुभव गर्न चाहन्थें, साथै यो पवित्र तीर्थयात्राबाट व्यक्तिगत विकास पनि खोज्न चाहन्थे। प्रयागराज जस्ता पवित्र स्थलहरू मायाको तहले ढाकिएका छन्। जब हामी मायाको यो तह (प्रतीत हुने फोहोर र असुविधा) भन्दा बाहिर गएर भगवानको सराहना गर्छौ तब धर्मको दया र परोपकार प्रकट हुन्छ।

प्रश्न: तपाईले जीवनका चुनौतीहरू स्वीकार गर्नाले अर्थपूर्ण अनुभवहरू प्राप्त हुन सक्छन् भनेर उल्लेख गर्नुभयो। महाकुम्भको समयमा यो मानसिकताले तपाईलाई कसरी मद्दत गर्‍यो?

प्रदीप कुमार: जीवन स्वाभाविक रूपमा कठिन छ भन्ने कुरा स्वीकार गर्नाले हामीलाई निराशाभन्दा बाहिर जान र स्पष्टताका साथ चुनौतीहरूको सामना गर्न मद्दत गर्छ। महाकुम्भमा विशाल भीड, लामो पैदल दूरी र भारी रसद थकाइलाग्दो हुन सक्छ। यद्यपि, यी कठिनाइहरूको लागि मानसिक रूपमा तयार हुँदा मलाई अनुभवमा पूर्ण रूपमा डुब्न र यसको आध्यात्मिक र नेतृत्व पाठहरूको कदर गर्न अवसर मिल्यो।

प्रश्न: तपाईले 'सेवामा विनम्रता' लाई नेतृत्वको प्रमुख पाठको रूपमा प्रकाश पार्नुभयो। के तपाई यसबारे विस्तृत रूपमा बताउन सक्नुहुन्छ?

प्रदीप कुमार: इस्कन र परमार्थ निकेतन शिविरका स्वयंसेवकहरूले पूर्ण समर्पणका साथ अथक प्रयास गरे, हरेक दिन हजारौं तीर्थयात्रीहरूको सेवा गरे। यो सेवक नेतृत्वको एक उल्लेखनीय उदाहरण थियो। अरूलाई पहिलो स्थान दिने र सहानुभूतिसहित नेतृत्व गर्ने। यो मानसिकता अँगाल्ने नेताहरूले आफ्नो टोलीमा गहिरो विश्वास, निष्ठा र साझा प्रतिबद्धतालाई बढावा दिन्छन्।

प्रश्न: महाकुम्भ मेलालाई प्रायः 'पप-अप सिटी' को रूपमा वर्णन गरिन्छ। यसको आयोजनले कस्तो नेतृत्व अन्तर्दृष्टि प्राप्त गर्न सकिन्छ?

प्रदीप कुमार: यो आयोजन 10,000 ऐकरमा फैलिएको छ, लाखौं मानिसहरूलाई आउॅंछन्, 1.6 लाख पाल, 400 किलोमिटर सडक, 30 पोन्टुन पुल र ए लाख 50 हजार शौचालयसहित अस्थायी पूर्वाधार आवश्यक छ। यस स्तरको शहरी योजनाको लागि दूरदर्शिता, अनुकूलन क्षमता र संसाधन अनुकूलन आवश्यक पर्दछ। सबैभन्दा ठूलो पाठ भनेको केहि पनि स्थायी हुँदैन भन्ने भावनालाई अँगाल्नु हो- एक पटक आयोजन समाप्त भएपछि, सबै कुरा समाप्त हुन्छ, जसले मनमा फरक अनुभूति छोड्छ। भागवत गीतामा सिकाइएको जस्तै। परिवर्तन अपरिहार्य छ भन्ने कुरा बुझ्दै नेताहरूले कार्यान्वयनमा उत्कृष्टतामा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्छ।

प्रश्न: महाकुम्भले नेतृत्वमा दृष्टिकोणको महत्त्वलाई कसरी दर्साउॅंछ?

प्रदीप कुमार: यति ठूलो आयोजनमा सानातिना असुविधाहरू, जस्तै नाउ सवारीको लागि उच्च भाडा निराशाजनक लाग्न सक्छ। यद्यपि, बृहत् आर्थिक सन्दर्भलाई हेर्दा र जीवनमा एक पटक मात्र अनुभव भएको यो अनुभवले हाम्रो दृष्टिकोण परिवर्तन गर्छ। यस्तो स्थितिमा आफ्नो टोलीलाई ठूलो मिशनसँग जोड्नाले नेताहरूले लचिलोपनका साथ छोटो अवधिका अवरोधहरू पार गर्न मद्दत गर्न सक्छन्।

प्रश्न: महाकुम्भ जस्ता ठूला आयोजनहरूको व्यवस्थापनमा लचिलोपनले कस्तो भूमिका खेल्छ?

प्रदीप कुमार: महाकुम्भ अप्रत्याशित परिस्थितिहरूमा सञ्चालन हुन्छ, विशाल भीड, चरम मौसम र गतिशील मार्गहरू, तैपनि यसको आशावादी, समाधान-उन्मुख दृष्टिकोणको कारण आयोजन सहज रूपमा चल्छ। त्यसैगरी, नेतृत्वमा ध्यान वा प्रेरणा नगुमाई चुनौतीहरू पार गर्न लचिलोपन र सकारात्मक मानसिकता महत्त्वपूर्ण हुन्छ।

प्रश्न: समावेशीता तपाईले याद गर्नुभएको अर्को प्रमुख विषयवस्तु हो। नेताहरूले कसरी संस्थाहरूमा सांस्कृतिक तालमेललाई प्रवर्द्धन गर्न सक्छन्?

प्रदीप कुमार: महाकुम्भले विभिन्न भाषा, क्षेत्र र पृष्ठभूमिका मानिसहरूलाई एकै ठाउँमा ल्याउँछ र साझा आध्यात्मिक उद्देश्य अन्तर्गत एकताबद्ध हुन्छन्। यसले प्रमाणित गर्छ कि समावेशी वातावरणको प्रवर्द्धन गर्दा, जहाँ विविध दृष्टिकोणलाई महत्व दिइन्छ, यसले सामुदायिक बन्धनलाई बलियो बनाउँछ। पारस्परिक सम्मान र सांस्कृतिक सद्भावलाई प्रोत्साहन गर्ने नेताहरूले यस्तो कार्यस्थलहरू सिर्जना गर्छन् जहाँ नवप्रवर्तकहरू सँगै काम गर्छन्।

प्रश्न: तपाईले भन्नुभयो कि महाकुम्भको वास्तविक सार यसको अमूर्त पक्षहरूमा निहित छ। के तपाई यसबारे विस्तृत रूपमा बताउन सक्नुहुन्छ?

प्रदीप कुमार: लजिस्टिक्स प्रभावशाली भए पनि, महाकुम्भको वास्तविक शक्ति विश्वास, साझा भक्ति र सामूहिक उद्देश्यमा निहित छ। नेतृत्वमा, यसको अर्थ तत्काल लक्ष्य वा नाफाभन्दा बाहिर दीर्घकालीन सफलतालाई प्रवर्द्धन गर्ने संस्कृति, उद्देश्य र मूल्यमान्यताहरू सिर्जना गर्नु हो।

प्रश्न: अन्तमा, यस अनुभवबाट तपाईले कस्तो व्यक्तिगत नेतृत्व अन्तर्दृष्टि प्राप्त गर्नुभयो?

प्रदीप कुमार: महाकुम्भले पुष्टि गरे कि एकपटक स्वीकार गरिसकेपछि कठोरताले असाधारण वृद्धि निम्त्याउन सक्छ। यथार्थपरक अपेक्षाहरू राख्नु, चुनौतीहरू आउनेछन् र अनुकूलनशीलता महत्वपूर्ण छ भन्ने जान्नु। हामीलाई स्थिर हृदयले कठिनाइहरूको सामना गर्न अनुमति दिन्छ। त्यो स्वीकृतिमा, हामी उत्कृष्टता पाउँछौं, कठिन परिस्थितिहरूलाई समृद्ध अनुभवहरूमा परिणत गरिदिन्छ।

महाकुम्भ मेला केवल आध्यात्मिक जमघट मात्र होइन। यो नेतृत्वको जीवन्त उदाहरण हो। लचिलोपन र अनुकूलनशीलतादेखि सेवा र समावेशीतासम्म, यो आयोजनले नेताहरूले हरेक दिन सामना गर्ने चुनौती र त्यसमाथि विजयलाई दर्साउॅंछ। प्रदीप कुमारको अन्तर्दृष्टिले हामीलाई साँचो नेतृत्व भनेको कठिनाइहरूलाई अँगाल्ने, साझा उद्देश्यलाई प्रवर्द्धन गर्ने र अनुभवहरूबाट निरन्तर सिक्ने कुरा सम्झाउॅंछ।

एउटा यस्तो संसारमा जसले दृष्टिकोण र कार्यान्वयन दुवैको माग गर्दछ, महाकुम्भले जीवनको हरेक क्षेत्रमा नेतृत्वकर्तालाई मार्गदर्शन गर्न सक्ने कालातीत पाठहरू प्रदान गर्दछ। जब कठिनाइलाई अँगालिन्छ, यो असाधारण विकासको अवसरमा परिणत हुन्छ। महाकुम्भ मेलाबाट प्राप्त यो नै अन्तिम नेतृत्व पाठ हो।

अन्तर्वार्ताकार- इन्द्राणी सरकार सह-सम्पादक (हिन्दुस्थान समाचार/अंग्रेजी डेस्क) अनुवाद- अनुप

हिन्दुस्थान समाचार / बिशाल